羅馬化臺文：臺語運動三項歷史性 ê 里程標

粵嚟粵掂

 

羅馬化臺文：臺語運動三項歷史性 ê 里程標

（2000.09.25上網）

 

T?i-gú U¤-t?ng Sa°-h?ng L?k-sú-sèng ê L?-thêng-phiau
臺語運動三項歷史性 ê 里程標

T?°  J?-gi?k
鄭兒玉

 

 

 

Chi?n-gi?n

 

       T? 1950 n?-t?i, pit-chiá í-keng kap tng-s? ê T?i-?an T?i-h?k I-h?k-?° Táng T?i-sêng kap L?m Kok-h?ng lióng-üi kàu-siü khai-sí L?-má-j? ün-t?ng.  Tùi L?-má-j? ê kh?an-kéng l?i kóng, t? Tiú°-ló Kàu-h?e iáu-kú s? L?-má-j? chin ph?-piàn.  T?k-ê b?k-su chha-put-to lóng chin g?u siá.  T?k-ê sìn-t? t?i-khài lóng ?e-hiáu th?k L?-má-j?.  Tiú°-ló Kàu-h?e Chóng-h?e iáu-kú sòa-chiap J…t-t? S?-t?i, ?ng L?-má-j? chòe kong-i?ng b?n-j?, kì-li?k-si?ng hàn-j? chiah chòe hù--ê.

 

        Chóng-s? góan ê L?-má-j? U¤-t?ng ü tú-tioh khùn-l?n.  Chiü-s? tú-tú 228 Khí-g? ?u b? j?a-kú, Kok-b?n-tóng chèng-k?an tùi T?i-?an t?k-l…p ün-t?ng í-keng khai-sí teh s?n-keng-chit ê chhú-thê.  Si?ng-chhiá° t? Tiong-h?a J?n-b?n Ki?ng-h?-kok hit-pêng i? teh chhui-t?ng L?-má-j?.  S?-í góan ê T?i-gú P?h-?e-j? U¤-t?ng, b? kú chiü siü Kok-b?n-tóng Chèng-k?an ê chêng-t? tan-üi chù-b?k.  Chha-put-to b?-khó-lêng koh chhui-tián.  In-üi án-ni chit-ê P?h-?e-j? U¤-t?ng chiü chi?m-thêng.

 

 

 Kok-b?n  Kàu-i?k  Khai-sí  Kà  Bú-gú

 

       Keng-kòe t?i-i?k 40 n?-?u, Lí Teng-hui Sian-si° teh chòe chóng-thóng ê s?-t?i, T?i-gú ün-t?ng chiü koh chi?m-chi?m chhin-chhiü° h?-?u tek-sún teh puh-í° án-ni khai-sí.  Keng-kòe kúi-n? j?m ê kàu-i?k p?-tiú° liáu-?u, ü kóa T?i-gú U¤-t?ng ê j?n-sü put-tòan--ê t?n-chêng, phoe-phêng, i?-hêng s?-ui, kap khòng-g?, chiah t? chi?n-j?m Kàu-i?k P?-tiú° I?° Ti?u-si?ng ê s?-t?i, in-üi teh beh  khai-sí siu-kái kok-b?n kàu-i?k ê khò-thêng, chiü-s? “Káu-n? It-kòan Kok-b?n Kàu-i?k.”  T? chit-ê ki-h?e chiah “boeh ná ?, ? ná boeh,” l?i chiap-l?p kiàn-g?, beh khai-sí T?i-?an-l?ng ê bú-gú kàu-i?k.  Kàu-t? sin-chèng-hú Chan Chì-lóng P?-tiú° ê s?, chiü-s? tùi kin-n?, 2001 n? 9 g?eh khí, ì-sù ì-sù ch…t lé-pài ch…t-chiat chèng-sek chòe hiong-th? gú-gi?n kàu-i?k.

 

        Sui-bóng ì-sù ì-sù ch…t lé-pài ch…t-chiat, n? kap Pak-kia°-gú í-k…p Eng-gú pí-khí--l?i, s? iáu-kú chhin-chhiü° sin-pü--á.  Kóng--khí--l?i s? iáu-kú ü pí b? khah hó.  O?-tit-thang kóng t? T?i-?an L?k-sú-si?ng, T?i-?an-l?ng ê bú-gú í-keng chìn-j…p ch…t--ê siü kong-j?m ê t?-üi（official status）lah.  S?-í tùi kin-n? 9 g?eh khí, kok-b?n sió-h?k ê bú-gú kàu-i?k ü h?a-s?-t?i（劃時代 epoch-making）ê ì-g?.

 T?i-?an  L?-má-j?  Hi?p-h?e

 

       T? 90 n?-t?i chh?, p…t-chiá chiü í-keng kám-kak hái-l?i-g?a ê T?i-gú L?-má-j? U¤-t?ng ü su-iàu ch…t-ê ch?-chit-sèng ê th?an-thé ün-t?ng.  S?-í pit-chiá t? 1995 n? khai-sí ti?-p? T?i-?an L?-má-j? Hi?p-h?e, h?-i?k L?-má-j? U¤-t?ng ê l?ng l?i chòe-hóe chham-ka h?ng-li?t.  Chóng-s? t? hái-l?i-g?a T?i-?an Bú-gú U¤-t?ng kài, pit-chiá pí-kàu l?ng-b?n iáu chhi°-s?.  S?-í s? hoat-khí sì-pái ê ti?-p?-h?e, l?i chham-ka ê l?ng, sì-pái lóng b? k?ng-khóan.  T?k-piàn thó-lün ti?h ài tùi ABC khai-sí.  Pit-chiá kám-kak ch? ?-s? p?n-hoat.  Beh ch?-ch…t T?i-L?-H?e ê s?-k? iáu b?e sêng-si?k.  S?-í ün-t?ng chiü án-ni thêng--teh. 

 

 T? chit tiong-kan pit-chiá n?-kí chi?m-chi?m t?a, b? chhin-chhiü° chá-chêng ê chhui-t?ng khùi-l?t.  Chiü soat-h?k Ko-hi?ng E?g-an Chín-s? ê Tiu° H?k-ch? I-su, ?g-b?ng i chiap-l?h--khì ch?-chit T?i-L?-H?e.  Tiu° I-su chiü khai-sí chún-p?.  T?i-seng tùi L?e-chèng-p? sin-chhéng T?i-?an L?-má-j? Hi?p-h?e ê l…p-àn.  L?e-chèng-p? i?h chèng-sek ü h?e-chún ?ng T?i-L?（Kàu-L?）H?-thóng l…p-àn.  S?-í t? Kong-g?an 2001 n? 8 g?eh 19 j…t ?-p?, t? T?m-chúi Chin-lí T?i-h?k chèng-sek sêng-l…p “T?i-?an L?-má-j? Hi?p-h?e.”  T?i-L?-H?e ê sêng-l…p s? T?i-?an b?n-hòa-sú-si?ng siong-tong ü ì-g? ê t?i-chì.  Li?u-sióng chit-ê ch?-chit ?e chi?°-chòe tùi chèng-hú kap kok-kài ê ch…t-ê ap-l?k th?an-thé（pressure group）.   

Hà-vá-d?h （Harvard）T?i-h?k  Khai-siat  T?i-gú  H?k-h?

 

       T?-sa°-h?ng t?a-t?i-chì s? chòe-k?n Bí-kok Hà-vá-d?h（Harvard）T?i-h?k ü phèng-chhiá° T?i-l?m Thài-pêng-kéng Kàu-h?e ê h?e-iú, Ha-wà-i（Hawaii）T?i-h?k chhut-sin ê Lí Kh?n-h?a° Phok-sü chèng-sek khai-siat T?i-gú H?k-h?.  T? Bí-kok sui-ji?n í-keng ü t?i-hak teh khui T?i-gú-khò.  Chóng-s? Bí-kok h?k-s?t-kài ê lêng-th?u（龍頭） Hà-vá-d?h l?i chhái-i?ng T?i-gú L?-má-j?（Kàu-h?e L?-má-j?）H?-thóng, h? sè-kài beh gián-kiù T?i-?an-h?k ê l?ng, s? siong-tong ü chí-phiau-sèng ê ì-g?.  ?-n? án-ni i? h? T?i-?an tó-l?i ê kok-b?n bú-gú kàu-i?k, ti?h ài chhái-i?ng sím-m…h chióng ê h?-thóng, i?h ü koat-t?ng-sèng ê éng-hióng-l?k.

 Kiat-gi?n

 

       ?-si?ng s? siá sa°-h?ng T?i-gú U¤-t?ng ê l?-thêng-phiau（milestone）, long tú-tú khai-sí n?-ti?°.  Ng-b?ng ?-n? T?i-?an ê bú-gú ün-t?ng-chiá n?-ti?°, hái-l?i-g?a koan-sim T?i-?an ê sin-b?n-hòa ê j?n-sü, ?e-tit-thang chham-ú tàu thui-t?ng ?ng T?i-?an-l?ng ê bú-gú l?i kiàn-siat T?i-?an b?n-hòa.  Pún-th?-hòa chiü-s? kok-chè-hòa.

 

 

（Pit-chiá：T?i-l?m S?n-h?k-?° T?i-gú B?n-hòa Kàu-sek Chú-j?m）2001-09-24

 

（Pún-b?n: T?i-?an Hiong-th? Ch?p-chì, t? 48 k?, “Sin-T?i-?an 21”）